Vegan Yiyecek Turizmi

Vegan Yiyecek Turizmi Nedir?

Merve ÇETİN

Vegan beslenme hareketi dünya çapında giderek artan bir şekilde büyümektedir (Kessler ve ark., 2016; Kaiser ve Algers, 2016; Vegan Society, 2021). Aynı zamanda bu beslenme şekli günümüzde bir gıda trendi haline gelmiştir (Wu, 2014). Günümüzde Popülerlik kazanan veganizm, hem beslenme şekli hem de bir yaşam felsefesi olarak kabul edilmektedir. Veganizm, hayvanlardan elde edilen tüm ürünleri ve başka herhangi bir amaç için hayvanlara yönelik her türlü sömürüyü ve zulmü mümkün olduğu ölçüde dışlamayı amaçlayan bir felsefe ve yaşam şeklidir (Vegan Society, 2021).

Veganlığın benimsemiş olduğu bu ilkeler göz önüne alındığında, bu yaşam şekli kişinin sadece diyetini değil aynı zamanda satın alabileceği ve kullanabileceği diğer tüm ürünleri kapsamaktadır.

Veganlığın sadece hayvan haklarını korumakla kalmayıp (Singer, 1990), aynı zamanda sürdürülebilirliğe olan katkısı oldukça önemlidir. Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SDG) kapsamında küresel gıda sisteminin bazı sistemik sorunlarına, özellikle de sürdürülebilir tüketim ve üretimi teşvik eden ve küresel açlığı sona erdirmeyi amaçlayan SDG #12’ye bir çözüm sunduğu savunulmaktadır.

Aynı zamanda dünya çapında daha fazla insan bitki bazlı bir diyet izlerse, özellikle et ve süt ürünleri olmak üzere hayvansal ve geviş getiren türevli gıdaların kaynak yoğun üretiminin zararlı çevresel etkisi önemli ölçüde azalacaktır (Fresán ve Sabaté, 2019). Et tüketiminin azaltılması ve et yiyenlerin gıda tüketim davranışlarının değiştirilmesi, daha sürdürülebilir ve çevre dostu bir gıda üretim ve tedarik sistemi sağlanması için gerekli görülmektedir (Hartmann ve Siegrist, 2017).

Dünya genelinde vegan nüfusunun artışına ilişkin genel bir bilgi olmamasına rağmen, bu harekete yönelik küresel değişim oldukça dikkat çekicidir (Oh ve ark.,2021; Forgrieve, 2018; Kaminski ve ark., 2020). Bu nedenle, küresel vegan nüfusundaki artışlar, turizm endüstrisi için büyük iş fırsatlarını temsil edebilir. Bu konudaki potansiyeli keşfeden bazı ülkeler, vegan turistleri çekmek için çeşitli girişimler başlatmışlardır. Örneğin; bunlar turistlere vegan yaşam felsefesine uygun benzersiz özelleştirilmiş fırsatlar sunmaktadır.

Bu fırsatlar vegan beslenme şeklinin yanı sıra seyahatlerini çerçeveleyen tüm deneyimlerini kapsamaktadır. Festivaller, turlar, oteller ve yemek hizmetleri vegan yiyecek içecek turizmi ile ilgili hızla gelişen ürünlerdir. Ancak turizm alanyazını, bitki temelli beslenmeyi turizm sektörü bağlamında bir araştırma teması olarak büyük ölçüde göz ardı etmiştir (Rivera ve Shani, 2013) ve bu da bu kritik konunun anlaşılmasına katkıda bulunabilecek bilgi eksikliğine yol açmıştır.

Turizm pazarındaki vegan nüfusunun artması, turizmin daha sürdürülebilir yaklaşımla ele alınması gerekliliği ve diğer destinasyonların vegan yiyecek turizmine yönelik sundukları imkânlar vegan yiyecek turizminin ön plana çıkmasını sağlamıştır. Bu nedenle, vegan yiyecek turizminin Türkiye’deki mevcut durumunu ve potansiyelini ortaya çıkarmak amacıyla bu çalışma gerçekleştirilmiştir.

Kavramsal Çerçeve

Vegan Yaşam Tarzı

The Vegan Society (Vegan Topluluğu), 1944 yılında kurulmasıyla vejetaryenliğin bazı etik tutarsızlıklarına bir yanıt olarak modern vegan hareketi başlamıştır (The Vegan Society, 2021; Wrenn, 2011). Vegan Topluluğu tarafından 1979 yılında yapılan tanıma göre veganlık; “hayvanların gıda, giyim veya başka herhangi bir amaçla maruz kaldıkları sömürü ve zulmün (mümkün ve uygulanabilir olduğu ölçüde) her türlüsünden kaçınan ve aynı zamanda hayvanların ve çevrenin yararına, hayvan kullanımı içermeyen alternatiflerin geliştirilmesini ve kullanımını teşvik eden bir felsefe ve yaşam biçimidir.

Bu yaşam tarzı tamamen veya kısmen hayvanlardan üretilen tüm ürünlerin diyetten çıkarılmasını” ifade etmektedir. Veganlık bitki temelli besinlerin tüketilmesi ve tüm hayvansal ürünlerin kullanımını reddeden beslenme modeli olarak tanımlanmaktadır (Perry ve ark., 2001: 406).

Bu beslenme modelini tercih etme ve hayvansal ürünlerin herhangi birini veya tamamını tüketmekten kaçınma seçimi, farklı faktörler tarafından motive edilebilir. Bu bağlamda bitki temelli beslenmenin nedenleri farklı yaklaşımlar altında ele alınmaktadır. Birçok vegan ve vejeteryan, diyetlerini ve yaşam tarzlarını, bu tür diyetlerin sağladığı sağlıkla ilgili faydalara göre seçmektedir (Appleby ve ark., 2011; Dyett ve ark., 2013).

Vegan yaşam tarzını takip etmenin bir başka motivasyonu da ahlaki/etik nedenler, çevresel zararların bilincine varmak, küresel kıtlık sorunu ile mücadelede önemli olduğunu düşünmek gibi daha çok çevre hayvan etiği üzerine gibi konular üzerine yoğunlaşmaktadır (Büchs ve ark., 2015; Fox ve Ward, 2008; Hussar ve Harris, 2010; Rozin ve ark., 1997; White ve ark., 1999).

Bitki temelli beslenmenin çevresel, sağlık ve iş fırsatları açısından önemli etkileri olabileceği düşünülmektedir. Bu beslenme şeklinin, (Çiğ Beslenme-Raw Food) hayvan kaynaklı sera gazı emisyonları, aşırı otlatma nedeniyle arazi bozulması, toprak erozyonu, ormansızlaşma, biyolojik çeşitlilik kaybı ve yüzey kirliliği dâhil olmak üzere çevresel olumsuzlukları önlediği kabul edilmiştir (Cole, 2008; Richards, 2012; Goldstein ve ark., 2016 Turner-McGrievy ve ark., 2016).

Bitki temelli beslenmenin sürdürebilirliği sadece çevresel açıdan değil aynı zamanda bu tür bir diyetin güvenli olması ve çoğu insan için yeterli seviyede besin sağlaması açısından da oldukça önemlidir. Aynı zamanda bitki temelli beslenmenin insan sağlığı açısından birçok önemli fayda sağladığı belirtilmektedir (Craig, 2009; Craig ve Mangels, 2009; Glick-Bauer ve Yeh, 2014; Kahleova ve ark., 2017; Key ve ark., 2006). Bu beslenme tarzını benimseyen bireylerin yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat ettiği taktirde, kardiyovasküler hastalık, obezite, hipertansiyon, meme, kolon ve prostat kanseri ve tip 2 diyabet gibi hastalıkların daha az görüldüğü saptanmıştır (Cole, 2008; Deckers, 2009; Bouvard ve ark., 2015; Radnitz ve ark., 2015).

Son yıllarda özellikle kendilerini vejeteryan/vegan olarak görmeyenlerin bile et tüketimini kısıtladığı ve bitki bazlı seçenekleri tercih ettiği görülmektedir. ABD’de yayınlanan araştırmada, katılımcıların üçte ikisinin son üç yılda et tüketimini azalttığı tespit edilmiştir (Neff ve ark., 2018; Aschemann-Witzel, 2020). Kısacası hayvansal kaynaklı ürün tüketimini azaltanların ve kaçınanların sayısı giderek artmaktadır (Held, 2003; Rivera ve Shani, 2013).

Bunun bir sonucu olarak bitki temelli ürün pazarı giderek genişlemektedir. Bitki bazlı süt alternatifleri pazarı son yıllarda, dünya çapındaki satışlarını 2009’dan 2015’e kadar iki katından fazla artmıştır. Ulusal Restoran Birliği, Amerikalıların %20’sinin bitki temelli yemek servisi yapan alakart restoranlar aradığını ifade etmiştir (National Restaurant Association, 2006). Bu da vegan beslenmenin iş fırsatları açısından önemli katkıları olabileceğini düşündürmektedir.

Vegan beslememenin sürdürülebilirlik, hayvan refahı, birey sağlığının korunması ve ekonomik açıdan bazı yararlı yönleri olmasına rağmen, bu beslenme şekline yönelik bazı eleştiriler de bulunmaktadır. Bitki bazlı diyetlerin uygun şekilde planlanmadığı takdirde özellikle sağlık konusunda birtakım endişelere neden olmaktadır. Bu endişelerin başında yetersiz ve dengesiz beslenme sonucunda B12 vitamini, iyot eksikliği, kemik yapısı ve ruh sağlığı ile ilgili olumsuz sağlık sonuçları yer almaktadır (Dinu ve ark., 2017; Dobersek ve ark., 2020; Iguacel ve ark., 2020).

Vegan Beslenme Çeşitleri

Genellikle vejetaryenlik ile veganlık kolayca karıştırılabilen kavramlardır. Ancak veganlık, vejetaryenliğin bir türü olsa da bağımsız biçimde ele alınmaktadır (Oh ve ark., 2021; Rivera ve Shani, 2013). Vejetaryenlar belirli şartlarda diyetlerinde hayvansal kaynaklı bazı ürünleri tercih edebilmektedir (Altaş, 2017). Vejetaryenler; süt, yumurta ve bal gibi canlılardan elde edilen ürünleri tüketebilmelerine rağmen, veganlar hayvansal kaynaklı hiçbir ürünü (giyim, kozmetik, yiyecek) kullanmayı veya tüketmeyi kabul etmemektedir (The Vegan Society, 2021; Oh ve ark., 2021).

Bundan dolayı da veganlar, vejetaryanları belirli şartlarda hayvansal ürün tükettiklerinden dolayı ciddi biçimde eleştirmektedirler. Veganlar, hiçbir şekilde hayvansal kaynaklı ürünleri tüketmemekte ve diyetlerinde sebze, meyve, tahıl, yemiş vb. besinleri bulundurmaktadır. Vegan beslenmesi, uygulama çeşitlerine göre ravistler, zenmakrobiyotikler ve fruvitarianlar veya früitistler olmak üzere üçe ayrılır (Tablo 1).

Tablo 1. Vegan Beslenme Şekillerinin Sınıflandırılması

Vegan Diyeti	Diyet Özellikleri
Ravistler	Besinlerin pişirilmesiyle besleyici değerinin kaybolacağına düşündüklerinden dolayı yiyecekleri pişirmeden veya ısıtmadan, sadece doğal, çiğ halde yiyen veganları kapsamaktadır.
Zenmakrobiyotik	Bu diyeti uygulayan kişilerin diyeti sebze, meyve, tahıl ve baklagillerden oluşurken bazı kişiler sadece tahıl ürünleri ile beslenmektedir.
Fruvitarianlar veya Früitistler	Bu kişiler sadece taze meyve ve salatalık ve domates gibi teknik olarak meyve sayılan yiyecekleri tüketmektedir.

Kaynak: Shani ve DiPietro, 2007.

Vegan Yiyecek Turizmi

Vegan ürünlere yönelik artan talebe çeşitli sektörler tarafından dikkate değer tepkiler verilmiştir. Günümüzde birçok sektör, veganların yaşam felsefelerine uygun şeklide ürünler geliştirmektedir. Bunlar arasında veganlar için özel menüler, hayvansal ürün içermeyen bitkisel kaynaklı et ve süt ikameleri, suni deri ve süet seçenekleriyle spor ayakkabı ve kozmetik gibi çok çeşitli vegan ürünler bulunmaktadır (Kiernan, 2011; Reid ve Hackett, 2002). Bu, büyük ölçüde gastronomi turizmi ile ön plana çıkan destinasyonları ve turizm paydaşlarını da harekete geçirmektedir (Eren, 2019; Henderson, 2009; Du Rand ve Heath, 2006; Rachão ve ark., 2019).

Veganların seyahatleri esnasında karşılaştıkları zorlukları en aza indirmek ve onları memnun etmek için destinasyonlar giderek daha fazla girişimde bulunmaktadır. Bu kapsamda yeni bir turizm çeşidi olan vegan turizm ile ürünler ve hizmetler vegan turistlere sunulmaktadır. Vegan turizm, herhangi bir amaçla hayvanlara yönelik her türlü istismar ve zulümden kaçınan, olağan ortamlarının dışındaki yerlere seyahat eden ve burada kalan veganlığı benimsemiş turistlerin faaliyetleridir (Vatan ve Türkbaş, 2018). Bu turizm esas olarak vegan turistlerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tasarlanmış ve ev sahipleri tarafından kolaylaştırılan vegan felsefesi odaklı faaliyetlerle ilgilenir.

Vegan turizm sorumluluk bilincine sahip, sürdürülebilirliği ön planda tutan, hayvan sömürüsü ve zulmünü dışlayan aynı zamanda bunu bir yaşam biçimine dönüştüren turistlerin faaliyetlerini kapsamaktadır (Vatan ve Türkbaş, 2018). Veganlar gibi belirli bir yaşam felsefesini benimsemiş olan bu turistler, özelikle seyahatlerini planlarken ve seyahatleri esnasında birtakım zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. Alanyazında vegan turistlerle ilgili yapılmış olan çalışmalarda veganların seyahatleri esnasında özellikle dışarıda yemek yerken ve yemek tercihleri de dâhil olmak üzere sık sık zorluklarla karşılaştıkları belirtilmiştir (Kansanen, 2021).

Bu anlamda veganlığı benimsemiş kişilerin vegan yiyeceklere erişilebilirliklerini sağlamak adına vegan ürünlerin, vegan restoranların, vegan turların ve vegan festivallerin artışı söz konusu olmaktadır. Vegan Topluluğu’nun verilerine göre 2018 yılında 9.590 ürünün Vegan Ticari Markası ile tescillenirken, 2019 yılında %49’luk bir artışla 14.262 ürünü tescillenmiştir (The Vegan Society, 2021).

Veganlığa ve bitki bazlı diyetlere artan ilgi sadece sürdürülebilir tüketim davranışını etkilemekle kalmamakta (Büchs ve ark., 2015) aynı zamanda turizm endüstrisi tarafından da fark edilmektedir. Tüm dünya çapında bazı tur şirketleri bitki bazlı beslenmeye yönelik vegan yiyecek turları düzenlemektedir.

ve bu turların sayısı giderek artmaktadır. Vegan yiyecek turları kapsamında turistlere vegan beslenme tarzına yönelik yemek çeşitliliği ve tadım deneyimleri sunulmaktadır. Vegan rehberler eşliğinde bitki bazlı tapaslar, antipasti, taze makarna, pizza ve süt içermeyen dondurma ve raw tatlılar gibi çeşitli vegan beslenme tarzına uygun seçenekler sunulmaktadır. Ayrıca vegan peynir tadımı, şarap ve çikolata tadımı gibi sertifikalı vegan tadımlar gerçekleştirilmektedir (Li ve ark., 2021).

Turizm sektörü açısından bakıldığında, tur operatörlerinin vegan turistlerin yalnızca yiyecek tercihlerini değil aynı zamanda vegan yaşam tarzının tüm seyahat deneyimini kapsadığı vegan turlar düzenlemektedir. Örneğin Brighton merkezli Responsible Travel, Yunanistan, Hindistan, Hollanda ve Rika gibi farklı destinasyonlarla dünya çapında vegan turizmi teşvik etmektedir (Responsible Travel, 2021). Veganlarının sayısının artmasıyla birlikte konaklama sektöründe de dikkate değer gelişmeler yaşanmaktadır. Hilton otelleri, oda anahtar kartından halıya kadar her şeyin vegan yaşam tarzına uygun olarak düzenlendiği ve tüm mini bar ve oda servisi dâhil menülerinin bitki bazlı olduğu ilk vegan otelini 2019 yılında İngiltere’de açmıştır (Hilton, 2021).

Turizm endüstrisinin vegan nüfusundaki artışa tepkileri arasında Air Vegan ve Veg Visits gibi vegan gezgin uygulamaları da yer almaktadır. Bunlardan ilki Air Vegan havaalanlarının vegan dostu olup olmadığını ve bitki bazlı yiyecekleri bulabileceğiniz yerler hakkında bilgi sunmaktadır (Air Vegan, 2021). İkincisi Veg Visits ise veganlar ve vejeteryanlar için seyahat etmeyi kolaylaştırmak amacıyla seksen farklı ülkede faaliyet gösteren ev paylaşım platformudur (Veg Visits, 2021). Vegan hareketinin büyümesini dikkat alan bazı havayolları ise uçaklarındaki yemek servisine vegan yemekleri de eklemeye başlamıştır (Katar Havayolları, 2021). Aynı zamanda The Lonely Planet tarafından 2019 yılında vegan restoranları, konaklama işletmeleri ve şehirleri hakkında temel tavsiyelerde bulunan Vegan Seyahat El Kitabı (The Vegan Travel Handbook) yayınlanmıştır (The Lonely Planet, 2021).

Yöntem

Bu çalışmada, Türkiye’nin vegan turizm potansiyelini tespit etmek amacıyla nitel araştırma yöntemi benimsenmiş ve içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi, nitel araştırmalarda sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Veriler içerik analizinde veriler çeşitli görüşmelerden, literatür taramasına tabi tutulan makalelerden ve web sitelerinden alınabilir (Braun ve Clarke, 2006; Walters, 2016). İçerik analizi, çalışmanın amacına, verilerin kalitesine ve araştırmacıların deneyim ve bilgisine bağlı olarak çeşitli şekillerde gerçekleştirilerek kategoriler ve/veya temalar oluşturulabilir.

Bu analiz için “vegan”, “vegan yiyecekler”, “vegan etkinlikler” ve “vegan turizm” anahtar kelimeleri temel alınarak kapsamlı veri tabanı oluşturulmuştur. Bu veri tabanına Türkçe ve İngilizce dilinde yayınlanmış makaleler, konferans bildirileri, kitap bölümleri ile web siteleri dâhil edilmiştir. Veri tabanının araştırma amacına uygun olmasını sağlamak için dâhil etme kriterleri belirlenmiştir. Dâhil etme kriterleri elde edilen verinin özellikle makale ve kitap bölümlerinin erişime açık olması, birincil kaynak olması, aramada anahtar kelimelerine odaklanmasıdır.

Bu kriterler dikkate alınarak incelendiğinde yirmi (20) makale, altı (6) kitap bölümü ve elli (50) web sitesi araştırma veri tabanını oluşturmuştur. Bu araştırma kapsamında elde edilen verilerin analizinde Braun ve Clarke’ın (2006) tarafından geliştirilen aşinalık, kodlama, tema geliştirme, temaların gözden geçirilmesi, temaların tanımlanması ve raporun üretilmesi olmak üzere altı aşamalı süreç benimsenmiştir.

Bulgular

Vegan Yiyecek Çeşitliliği

Zengin çeşitliliği ve sağlıklı besin öğeleriyle Türk mutfağı, vegan mutfağının öncüsü olabilecek niteliklere sahiptir (Tamkoç, 2000). Zengin Türk mutfak kültürü, ağırlıklı olarak vejetaryen ve vegan yemeklerin sunulduğu geniş bir çeşitlilik arz etmektedir. Çorbalar, sebze yemekleri, tahıl salataları, mezeler, börekler, meyve güveçleri, taze mevsimlik ürünlerden yapılan salatalar diğer çeşitler açısından da büyük bir zenginlik sunmaktadır.

Kültür ve Turizm Bakanlığı da vegan ve vejeteryan yemeklerine yönelik Go Turkey web sayfasında en lezzetli yedi vegan yemeğini yayınlanmıştır. Bu web sayfasında yaprak sarma, enginar kalbi, mücver, şakşuka, etsiz çiğ köfte, barbunya ve kalem böreği yer almaktadır (Go Turkey, 2021). Türk mutfak kültürüne ait vegan diyete uygun olarak nitelendirebilecek yemekler çorbalar, sebze yemekleri, kuru baklagiller yemekleri, pilavlar, salatalar, tatlılar, hoşaflar ve kompostolar şeklinde kategorize edilerek açıklanmıştır.

Çorbalar:

Geleneksel Türk Mutfak kültüründe çorbalar çeşitli sebzeler, otlar ve bakliyatlar ile hazırlanmaktadır. Çorbalarda malzeme zenginliği ve çeşitliliği oldukça geniştir. Genel olarak Türk mutfağında hazırlanan vegan diyete uygun kuru baklagiller çorbaları, sebze çorbaları ve çeşitli otlarla hazırlanan çorbalar geniş bir çeşitliliğe sahiptir. Vegan diyetine uygun çorbalara; yeşil mercimek çorbasını, domates çorbasını, fasulye çorbasını, karalahana çorbasını, nohut çorbasını, mercimek çorbasını ve ezogelin çorbasını örnek olarak vermek mümkündür.

Sebze Yemekleri:

Türk Mutfağı sebze yemekleri açısından büyük bir zenginlik ve çeşitlilik göstermektedir. Türkiye’nin sahip olduğu coğrafi konum ve iklim özellikleri bakımından sahip olunan sebze çeşitliliğinin oldukça fazla olduğunu söylemek mümkündür. Zengin Türk mutfağında sahip olunan sebze çeşitliliği ve farklı pişirme tekinlerinin kullanılmasıyla birlikte oldukça fazla sebze yemeği çeşitliliği söz konusudur. Sebze yemeklerini kızartmalar, diğer sebze yemekleri ve zeytinyağlı sebze yemekleri olarak sınıflandırılmak mümkündür.

Zeytinyağlı fasulye, enginar, ıspanak ve patlıcan yemeklerini vegan diyetine uygun örnekler olarak vermek mümkündür.

Kuru Baklagiller Yemekleri: Türk mutfağında kuru baklagillerin önemli bir yeri vardır. Besleyici değerinin yüksek olması ve kuru baklagiller yemekleri içerisine eklenen patates, havuç, soğan gibi sebzelerle birlikte daha besleyici bir duruma gelmesi nedeniyle vegan diyetine oldukça uygundur. Türk mutfağının en çok tüketilen kuru baklagilleri mercimek, nohut ve kuru fasulye şeklinde sıralanabilir. Kuru baklagiller yemekleri de vegan diyetine uygun olması, besleyici değerinin yüksek olması ve çeşitlilik sağlaması açısından oldukça önemlidir.

Pilavlar:

Pilavlar, Türk mutfağında genellikle pirinç ve bulgurdan yapılmakta ve büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Pilavlar, sade olarak hazırlanabildiği gibi sebzeli ve kuru baklagillerle de hazırlanmaktadır ve böylece Türk mutfak kültüründe pilav çeşitliliğini arttırmaktadır. Sebzeli olarak hazırlanan pilavlara meyhane pilavı, domatesli pilav ve patlıcanlı pilavlar örnek olarak verilebilir. Kuru baklagiller ile hazırlanan pilavlarda özellikle iç bölgelerimizde nohut, mercimek kullanılırken batıya doğru gelindiğinde bezelye, bakla ile pilavlar hazırlanmaktadır.

Salatalar:

Sebzeler, tahıllar ve kuru baklagillerden hazırlanan salatalar vegan diyetinde çeşitlilik sunmaktadır. Cacıklar, çiğ sebze ve otlarla yapılan salatalar, yeşil mercimek salatası ve piyazlar örnek olarak verilebilir.

Tatlılar:

Türk mutfak kültürü, tatlı konusunda büyük bir çeşitliliğe sahiptir. Tatlı grupları arasında meyve tatlılarının ve çeşitli tahıllardan yapılan tatlıların vegan diyetine uygun olduğu düşünülmektedir. Balkabağı tatlısı, meyve tatlıları (ayva, elma ve kayısı) ve zerde gibi tatlıları vegan diyetine uygun örnekler olarak vermek mümkündür.

Kompostolar ve Hoşaflar:

Çeşitli kuru meyvelerden hazırlanan hoşaflar ve taze meyveler kullanılarak hazırlanan kompostolar vegan diyetine uygun olarak tüketilebilecek içecekler arasında yer alabilir.

Vegan Derneği

Türkiye Vegan Derneği (TVD,) 2012 yılında resmi olarak faaliyetlerine başlamış bir dernektir. Derneğin amacı hayvanlar yönelik sömürü ve soykırım sosyal adalet, barış ve eşitlik anlayışıyla hareket ederek bilinçlendirme çalışmaları yürütmektedir. Ayrıca Türkiye Vegan Derneği kurduğu Vegan Akademi aracılığıyla Türkiye çapında üniversitelerde hayvan hakları, çevre ve sağlık temelli eğitimler gerçekleştirmektedir. Bu dernek hayvan hakları alanındaki tek süreli yayın olan Veg&Nature Dergisi ile daha geniş kitlelere ulaşarak farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır.

Vegan ve vejeteryan bireyler için vegan ve vejeteryan mekânlara kolay ulaşım sağlamak amacıyla TVD Rota, bitkisel tariflere erişimi kolaylaştırmak üzere Vegan Şef gibi farklı çalışmamalarla bu alanda birden fazla faaliyeti gerçekleştirmektedir (Türkiye Vegan Derneği, 2021).

Vegan Etkinlikler

Vegan etkinlikler kapsamında, Türkiye’nin ilk Vegan ve Vejetaryen Festivali 29-30 Nisan 2017 tarihlerinde Aydın Didim’de düzenlenmiştir. Vegfest, veganlığın hayvan hakları ve etiği, çevre, sağlık ve sürdürülebilirlik etkileri üzerine toplumsal farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır. Didim Vegfest’te birbirinden lezzetli vegan yiyecekler sunulmakta ve ürün tadımları gerçekleşmektedir. Vegan beslenme, vegan yaşam, hayvan hakları ve veganlığın ahlaki sebepleri konusunda söyleşiler, atölyeler, sergiler, hayvanlarla ilişkilerimizi temel alan film gösterimleri, interaktif uygulamalar, kitap tanıtımları, konser ve dinletiler gibi çeşitli temaları sunulmaktadır.

Aynı zamanda veganları ortak bir paydada bir araya getirmek de amaçlanmaktadır. Hem vegan hem de vegan olmayan kişilerin büyük ilgi gösterdiği etkinlik, 2020 ve 2021 yıllarında Covid-19 pandemisi sebebiyle çevrimiçi olarak gerçekleştirilmiştir (Türkiye Vegan Derneği, 2021).

Hayvan hak ve özgürlüklerine dair toplumsal farkındalık oluşturmak, vegan felsefenin ve yaşam tarzının yaygın bir şekilde benimsenmesini sağlamak için Dünya Vegan Günü 1994’ten bu yana her yıl 1 Kasım’da kutlanmaktadır. Dünya Vegan Günü, seminerler, sergiler, vegan tadımlar, halka açık tartışmalar ve atölye çalışmaları ile kutlanmakta ve veganlığın etik, erişilebilir ve sağlıklı bir yaşam tarzı olduğunu geniş kitlelere aktarmak ve veganlığa dair yerleşmiş önyargıları ortadan kaldırmak için düzenlenmektedir.

Ayrıca vegan etkinlikleri kapsamında Türkiye’nin farklı şehirlerinde çeşitli zamanlarda vegan piknikler düzenlenmektedir. Bu pikniklere vegan ve vegan olmayan herkes davet edilerek veganlık hakkında çeşitli paylaşımlar gerçekleştirilmektedir. Vegan pikniklerde veganlık hakkında merak edilenleri paylaşmak, vegan olmayanların sorularına cevap vermek, yoga yapmak, herkesin kendi hazırladığı vegan yemeklerini başkalarıyla paylaşmak ve fikir alışverişi yapmak amaçlanmaktadır.

Vegan Restoranlar ve Kafeler

Vegan ve vejeteryan sayısının artmasıyla birlikte, bu alanda faaliyet gösteren restoranların sayısı da artmıştır. Özellikle İstanbul, Muğla ve Ankara gibi büyük şehirlerde tamamen vegan beslenmeye yönelik restoranların sayısı diğer şehirlere göre daha fazladır.

Ayrıca tamamen vegan veya vejetaryen restoran sayısı az olsa da artık pek çok restoran menüleri seçeneklerinde vegan beslenen kişilere uygun ürünler yer almaktadır. Vegan seçenek sunan restoranlara ilişkin Tripadvisor sitesinde yapılan aramada Muğla’da 501, İstanbul’da 487, Antalya’ da 51, Ankara’da 28 ve İzmir’de 31 restoranın vegan menü seçenekleri sunduğu belirlenmiştir (Tripadvisor, 2021). Ancak Türkiye’nin farklı şehirlerindeki tamamen vegan restoranlar ve kafeler sınırlı sayıdadır. Bunlara ilişkin örnekler Tablo 2’de yer almaktadır.

Tablo 2. Tamamen Vegan Restoranlara Örnek

PAPAPAP

Vegan Oteller

Türkiye’deki vegan otellerin sayısının oldukça az olduğu görülmektedir. Ayrıca dünyada ilk kez kurulan Vejetaryen Oteller Birliği’ne (VeggieHotels) Türkiye’den herhangi bir vegan otelin üye olmadığı tespit edilmiştir (VeggieHotels, 2021). Tablo 3’ te vegan otellerden örnekler yer almaktadır.

Tablo 3. Vegan Otellere Örnek

Restoran/ Kafe Adı	Bulunduğu Şehir	Restoran/Kafe Adı	Bulunduğu Şehir
Baby Elephant Cafe	İstanbul	Cafe Red	Aydın
Bi Nevi Deli	İstanbul	Alanguva Camping	Balıkesir
Community Kitchen	İstanbul	Turfanda Ayvalık	Balıkesir
Falafel Zone	İstanbul	Vegan à la Turca	Muğla
Vegan Bella Vista Hostel	İstanbul	Good Call Cafe	Bursa
Vegan Dükkân	İstanbul	Vegan Kantin	Bursa
Vegan İstanbul	İstanbul	Bordo Bina	Çanakkale
VegaNarsist Nişantaşı	İstanbul	Bitkisel Mutfak	İzmir
Vegisso İstanbul	İstanbul	Tyke Kafe	İzmir
Yeşilce Zeytinburnu	İstanbul	Yaşam Kafe	İzmir
Yuzu by LiT	İstanbul	Chi Fine Food	Antalya
Muaf Bar Kadıköy	İstanbul	Vegan House	Antalya
Muhtelif Mekân	İstanbul	Pisekar Vegan Cafe	Antalya
Vegan Bakkal	İstanbul	Veganka	Ankara
YeşilChi	İstanbul	Gabo Ankara	Ankara

Vegan Rehberler Komisyonu

Vejeteryan ve vegan turizme yönelik İRO (İstanbul Rehberler Odası) vegan ve vejeteryan rehberler komisyonu Türkiye’de lisanslı olarak profesyonel turist rehberliği yapan vegan ve vejetaryen meslektaşları bir araya getirmektir. Bu birliğin amacı Türkiye’de turist rehberlerinin Türkiye’de veganlık ve vejetaryenliğin yayılmasına ne şekilde katkı sağlayabileceğinin tartışılması, TVD (Türkiye Vegan Derneği) ve benzeri kurumlarla iş birliği yapılması, vegan ve vejetaryen turizmin geliştirilmesine katkıda bulunulması amaçlanmaktadır.

Vegan Marketler

Vegan marketler yalnızca vejetaryen/vegan, ekolojik/organik, doğa ve hayvan dostu ürünlerin satıldığı yerlerdir. Türkiye’de faaliyet gösteren vegan marketlerin olduğu ancak bunların İstanbul’da yoğunlaştığı görülmektedir. Ayrıca bu marketler çevrimiçi alışveriş imkânı da sunmaktadır.

Tablo 4. Vegan Marketlerden Örnekler

Otel Adı	Bulunduğu Şehir
Ahara Hotel	Antalya
The LifeCo Bodrum	Muğla
Vegan Bella Vista Hostel	İstanbul

Sonuç ve Öneriler

Turizm pazarındaki vegan nüfusun artması ve turizm tercihlerinin Covid-19 pandemisi ile de daha sürdürülebilir bir yaklaşımla ele alınması gerekliliği, vegan yiyecek turizminin ön plana çımasını sağlamıştır. Bu durum, destinasyonları veganlara yönelik faaliyetler gerçekleştirme konusunda teşvik etmektedir. Bu çalışmada, Türkiye’de vegan yiyecek turizminin mevcut durumunu ve potansiyelini ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır.

Bu kapsamda ilk olarak vegan yiyecek çeşitliliği, vegan derneği, vegan etkinlikler, vegan restoran ve kafeler, vegan oteller ve vegan marketler incelenmiştir. Türk mutfak kültürünün vegan yiyecekleri konusunda oldukça geniş bir çeşitliliğe sahip olduğu tespit edilmiştir. Ancak diğer ülkelerin, son dönemlerde vegan nüfusunun daha da farkına vararak vegan yiyecek turları, vegan oteller ve veganlara yönelik etkinlikler düzenlendiği görülmektedir.

Öncelikli olarak tüm bu gelişmelere rağmen Türkiye’de henüz vegan etkinliklerin, restoran ve kafelerin, otel ve marketlerin sınırlı sayıda yer aldığı ve bunların bazı şehirlerde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu imkânların varlığı turizm hareketliliğine katılmak isteyen vegan turistlerin ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılamada önemli bir adım olarak görülmektedir. Bundan dolayı vegan turistlere yönelik otellerin, restoran ve kafelerin, marketlerin ve etkinliklerin yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Dünya üzerinde birçok destinasyon, vegan turistlere yönelik vegan yiyecek turları düzenlemektedir. Bunları dikkate alarak Türkiye’nin de vegan turizmine yönelik turlar ve pazarlama faaliyetlerini gerçekleştirmesi önerilebilir. Ayrıca vegan yiyecek turlarının ve vegan hareketliliğinin artmasına rağmen bu konuda yapılan akademik çalışmalar oldukça sınırlıdır. Özellikle Türkiye’de bu konuya ilişkin oldukça az çalışmaya rastlanılmaktadır. Bundan dolayı gelecek çalışmalarda vegan yiyecek turizmini konu alan vegan turistlerin motivasyon faktörlerini, memnuniyetlerini ve karşılaştıkları sorunların ele alınacağı çalışmaların gerçekleştirilmesi önerilebilir.

mutfak danışmanlığı, restoran danışmanlığı, menü danışmanlığı

Kaynakça

Air Vegan, (2021). https://play.google.com/store/apps/details?id=com.airvegan.airvegan& hl=tr&gl=US. Erişim Tarihi: 12.07.2021.

Altaş, A. (2017). Vegetarianism and Veganism: Current Situation in Turkey in the Light of Examples in the World. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(4), 403-421.

Appleby, P. N., Allen, N. E. & Key, T. J. (2011). Diet, Vegetarianism, and Cataract Risk. The American Journal of Clinical Nutrition, 93(5), 1128-1135.

Aschemann-Witzel, J., Gantriis, R. F., Fraga, P. & Perez-Cueto, F. J. A. (2020). Plant-Based Food and Protein Trend from a Business Perspective: Markets, Consumers, and the Challenges and Opportunities in the Future. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 1-10.

Bouvard, V., Loomis, D., Guyton, K. Z., Grosse, Y., El Ghissassi, F., Benbrahim-Tallaa, L., & Corpet, D. (2015). Carcinogenicity of Consumption of Red and Processed Meat. The Lancet Oncology, 16(16), 1599-1600.

Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. Büchs, M., Saunders, C., Wallbridge, R., Smith, G. & Bardsley, N. (2015). Identifying and Explaining Framing

Strategies of Low Carbon Lifestyle Movement Organisations. Global Environmental Change, 35, 307-315.

Cole, M. (2008). Asceticism and Hedonism in Research Discourses of Veganism. British Food Journal, 110(7), 706-716.

Craig, W. J. (2009). Health Effects of Vegan Diets. The American Journal of Clinical Nutrition, 89(5), 1627-1633.

Craig, W. J. & Mangels, A. R. (2009). Position of the American Dietetic Association: Vegetarian Diets. Journal of the American Dietetic Association, 109(7), 1266.

Deckers, J. (2009). Vegetarianism, Sentimental or Ethical? Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 22, 573-597. DeFranza, D. (2013). 13 Great Vegetarians from History. https://www.treehugger.com/ slideshows/green-food/13-great-ve-

getarians-fromhistory. Erişim Tarihi: 16.07.2021.

Dinu, M., Abbate, R., Gensini, G.F., Casini, A. & Sofi, F. (2017). Vegetarian, Vegan Diets and Multiple Health Outcomes: A Systematic Review with Meta-Analysis of Observational Studies. Critical Review Food Science Nutrition, 57, 3640–3649.

Dobersek, U., Gabrielle, Wy., Adkins, J., Altmeyer, S., Krout, K., Lavie, C. J. & Archer, E. (2020). Meat and Mental Health: A Systematic Review of Meat Abstention and Depression, Anxiety, and Related Phenomena. Critical Review Food Science Nutrition, 1–14.

Du Rand, G. E. & Heath, E. (2006). Towards a Framework for Food Tourism as an Element of Destination Marketing. Current Issues in Tourism, 9(3), 206-234.

Dyett, P., Rajaram, S., Haddad, E. H. & Sabate, J. (2014). Evaluation of a Validated Food Frequency Questionnaire for Self-Defined Vegans in the United States. Nutrients, 6(7), 2523-2539.

Eren, R. (2019). Turkey’s Food Image, Travlelers’ Revisit Intention and Tourist Expenditures. Anais Brasileiros de Estudos Turísticos-ABET, 9(1), 1-16., Doi: https://doi.org/10.34019/2238-2925.2019.v9.27130

Forgrieve, J. (2018). The Growing Acceptance of Veganism. https://www.forbes.com/ sites/janetforgrieve/2018/11/02/picturing-a-kindler-gentler-world-veganmonth. Erişim Tarihi: 15.08.2021.

Fox, N. & Ward, K. (2008). Health, Ethics and Environment: A Qualitative Study of Vegetarian Motivations. Appetite, 50(2-3), 422-429.

Fresan, U. & Sabate, J. (2019). Vegetarian Diets: Planetary Health and Its Alignment with Human Health. Advances in Nutrition, 10(4); 380-388.

Fusté-Forné, F. (2021). Vegan food tourism: Experiences and implications. Wright, L. (Ed.). The Routledge Handbook of Vegan Studies. London: Routledge.

Glick-Bauer, M. & Yeh, M. C. (2014). The Health Advantage of a Vegan Diet: Exploring the Gut Microbiota Connection. Nutrients, 6(11), 4822-4838.

Go Turkey, (2021). Official Travel Guide of Türkiye, https://www.goturkiye.com/ Erişim Tarihi: 07.08.2021.

Goldstein, B., Hansen, S. F., Gjerris, M., Laurent, A. & Birkved, M. (2016). Ethical Aspects of Life Cycle Assessments

of Diets. Food Policy, 59, 139-151.

Hartmann, C. & Siegrist, M. (2017). Consumer Perception and Behaviour Regarding Sustainable Protein Consumption:

A Systematic Review. Trends in Food Science & Technology, 61, 11-25.

Held, U. (2003). L-carnitine: A Vegetarian Focus, International Food Ingredients, 3(6), 15-16.

Henderson, J. C. (2009). Food Tourism Reviewed. British Food Journal, 111(4), 317-325.

Hilton, (2021). https://newsroom.hilton.com/hilton/news/the-worlds-first-vegan-suite-welcomes-guests-at-hilton-london-bankside, Erişim Tarihi: 10.06.2021.

Hussar, K. M. & Harris, P. L. (2010). Children Who Choose Not to Eat Meat: A Study of Early Moral DecisionMaking. Social Development, 19(3), 627-641.

Hussar, K. M. & Harris, P. L. (2018). Vegetarian and Nonvegetarian Children’s Judgments of Harm to Animals and Humans. Ecopsychology, 10(1), 36-43.

Iguacel, I., Huybrechts, I., Moreno, L.A. & Michels, N. (2020). Vegetarianism and Veganism Compared with Mental Health and Cognitive Outcomes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrition Review, 1–21.

Kahleova, H., Levin, S. & Barnard, N. (2017). Cardio-metabolic Benefits of Plant-Based Diets. Nutrients, 9(8), 848.

Kaiser, M. & Algers, A. (2016). Food Ethics: A Wide Field in Need of Dialogue. Food Ethics, 1(1), 1-7.

Kaminski, M., Skonieczna-Zydecka, K., Nowak, J. K. & Stachowska, E. (2020). Global and Local Diet Popularity Rankings, Their Secular Trends, and Seasonal Variation in Google Trends Data. Nutrition, 79, 110759.

Katar Havayolları, (2021). https://www.qatarairways.com/en/press-releases/2020/october /qatar-airways-introduces-its-first-fully-vegan-range-of-gourmet-.html. Erişim Tarihi: 10.07.2021.

Kessler, C. S., Holler, S., Joy, S., Dhruva, A., Michalsen, A., Dobos, G. & Cramer, H. (2016). Personality Profiles, Values and Empathy: Differences Between Lacto-Ovo-Vegetarians and Vegans. Complementary Medicine Research, 23(2), 95-102.

Key, T. J., Appleby, P. N. & Rosell, M. S. (2006). Health Effects of Vegetarian and Vegan Diets. Proceedings of the Nutrition Society, 65(1), 35-41.

Kiernan, W. (2011). Tofu and More. Foodservice Director, 24 (4).

Li, S., Liu, X. X., Cai, S. & Scott, N. (2021). Vegan Tours in China: Motivation and Benefits. International Journal of

Tourism Research, 23(2), 238-252.

National Restaurant Association, (2006). Restaurant Industry Operations Report https://restaurant.org/research/re-

ports/restaurant-operations-report. Erişim Tarihi: 10.07.2021.

Neff, R.A., Edwards, D., Palmer, A., Ramsing, R., Righter, A. & Wolfson, J. (2018). Reducing Meat Consumption in the

USA: A Nationally Representative Survey of Attitudes and Behaviours. Public Health Nutrition. 21, 1835–1844.

Oh, M., Badu Baiden, F., Kim, S. & Lema, J. (2021). Identification of Delighters and Frustrators in Vegan-friendly Restaurant Experiences via Semantic Network Analysis: Evidence from Online Reviews. International Journal of Hospitality & Tourism Administration, 1-28.

Perry, C. L., Mcguire, M. T., Neumark-Sztainer, D. & Story, M. (2001). Characteristics of Vegetarian Adolescents in a Multiethnic Urban Population. Journal of Adolescent Health, 29(6), 406-416.

Rachão, S., Breda, Z., Fernandes, C. & Joukes, V. (2019). Food Tourism and Regional Development: A Systematic Literature Review. European Journal of Tourism Research, 21(1), 33-49.

Radnitz, C., Beezhold, B. & DiMatteo, J. (2015). Investigation of Lifestyle Choices of Individuals Following a Vegan Diet for Health and Ethical Reasons. Appetite, 90, 31-36.

Reid, R. L. & Hackett, A. (2002). A Database of Vegetarian Foods. British Food Journal, 104(11), 873-880.

Responsible Travel, (2021). https://www.responsibletravel.com/. Erişim Tarihi: 10.07.2021.

Richards, C., Lawrence, G. & Kim, C. W. (2012). Productivism, Culture and the Challenges of Sustainable Beef Production in Australia. Environmental Sociology Research, 16(1), 101-128.

Rivera, M. & Shani, A. (2013). Attitudes and Orientation Toward Vegetarian Food in the Restaurant İndustry. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 25(7), 1049-1065.

Rozin, P., Markwith, M. & Stoess, C. (1997). Moralization and Becoming a Vegetarian: The Transformation of Preferences into Values and The Recruitment of Disgust. Psychological science, 8(2), 67-73.

Ruby, M. B. (2012). Vegetarianism. A Blossoming Field of Study. Appetite, 58(1), 141-150.

Shani, A. & DiPietro, R. B. (2007). Vegetarians: A Typology for Foodservice Menu Development. Hospitality Review,

25(2), 66-73.

Singer, P. (1990). Animal Liberation. New York: The New York Review of Books.

Tamkoç, G. (2000). Vejetaryen Türk Mutfağı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

The Lonely Planet, (2021). https://shop.lonelyplanet.com/products/the-vegan-travel-handbook-1, Erişim Tarihi: 10.07.2021). The Lonely Planet, (2021). https://www.lonelyplanet.com/, Erişim Tarihi: 12.08.2021.

The Vegan Society, (2021). https://www.vegansociety.com/, Erişim Tarihi: 20.07.2021.

Tripadvisor, (2021). https://www.tripadvisor.com.tr/, Erişim Tarihi: 10.07.2021.

Turner-McGrievy, G. M., Leach, A. M., Wilcox, S. & Frongillo, E. A. (2016). Differences in Environmental İmpact and Food Expenditures of Four Different Plant-Based Diets and an Omnivorous Diet: Results of a Randomized, Controlled Intervention. Journal of Hunger & Environmental Nutrition, 11(3), 382-395.

Vatan, A. & Türkbaş, S. (2018). Vejetaryen Turist ve Vegan Turist Kimdir? Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 24, 39.

Veg Visit, (2021). https://www.vegvisits.com/, Erişim Tarihi: 12.08.2021.

Vegan Derneği Türkiye, (2021). https://tvd.org.tr/. Erişim Tarihi: 05.08.2021.

Vegan Society, (2021). https://www.vegansociety.com/. Erişim Tarihi: 5.08.2021.

Vegetarian & Vegan Travel VeggieHotels, (2021). https://www.veggie-hotels.com/1-1-Home.html, Erişim Tarihi: 19.07.2021.

Walters, T. (2016). Using Thematic Analysis in Tourism Research. Tourism Analysis, 21(1), 107-116.

White, R. F., Seymour, J. & Frank, E. (1999). Vegetarianism among US Women Physicians. Journal of the Academy of

Nutrition and Dietetics, 99(5), 595.

Wrenn, C. L. (2011). Resisting the Globalization of Speciesism: Vegan Abolitionism as a Site for Consumer-Based

Social Change. Journal for Critical Animal Studies, 9(3), 9-27

Wu, J. Y. (2014). Everyone Vegetarian, World Enriching. Open Journal of Philosophy, 4(2), 160– 165.

Has aşçıbaşı Ahmet ÖZDEMİR olarak kaynak gördüğüm:

Sn. Merve ÇETİN'e ilgili "Vegan Yiyecek Turizmi" isimli akademik çalışmaları için yürekten teşekkür eder mesleki yaşamlarında başarılar dilerim. Profesyonel mutfaklarda, ilgili araştırmalarda ve gastronomi dünyasında ihtiyacı olanlar tarafından mutlaka örnek olarak dikkate alınacaktır.

Benimle Kimler Çalışmak İster mi? Mutfak Danışmanlığı Ve İçecek Yiyecek Danışmanlığında Hizmet Alanlarım Nerelerdir?

• Yeni Restoran Açacak Olanlar, Tüm Restoranın Sistem Ve Operasyonu (Küçük Açılış Ve Büyük Açılış Min. 6-7 Ay)

• Tüm Mutfak Ve Servis Mesleki Eğitimleri (Restoran Konseptine göre ve çalışanların mesleki eğitim düzeyine göre değişir- 1 ay ve 1 yıl arası)

mutfak danışmanlığı, restoran danışmanlığı, menü danışmanlığı

• Daha Önce Restoran Açmış Ama İstediği Başarıyı Yakalayamamış Yiyecek Ve İçecek İşletmeleri,

• Cazip Fiyatlar İle Hazır Bir Restoran Alarak Konsept Değiştirmek Amacı Taşıyanlar,

• Yeni Bir Restoran Alarak Hizmet Kalitesini Yükseltmek İsteyenler,

• Yeni Restoran Açmak İsteyenler ve İlgili Konularda Destek Almak İsteyenler,

• Uluslararası Standartlara Sahip Butik Oteller

• Mutfak Planlaması ilk mutfak kurulumu ile birlikte açılış yapacak olan şehir içi yada turistik 4-5 yıldızlı veya butik oteller.(en az 8 ay)

• Uluslararası Standartlara Sahip Yıldızlı Oteller (Şehir İçi Veya Turistik)

• İlk Mutfak Ünitelerinin Kurulumları

• Yiyecek Ve İçecek Restoran Menü Tasarımları (Menü Değiştirmek İsteyenler)

• Sadece İlgili İşletmeye Özel Patentli Yemekler İsteyenler,

• Sadece İlgili İşletmeye Özel Pişirme Teknikleri İsteyenler,

• Sadece İlgili İşletmeye Özel Yeni Emsalsiz Yemek Tasarımları İsteyenler,

• Özellikle Mutfak Yönetimi, Organizasyon, Cost - Maliyet, Anket ve Formlar Oluşturmak İsteyenler,

• Yeniden İlgili Konularda Yönetim Sirküleri, Yönetim Raporları Oluşturmak İsteyenler,

• Sadece O İşletmeye Farkındalık Yaratmak İcin Özel Sunum Teknikleri İsteyenler,

• Yurt İçinde Ve Yurt Dışında Özel Devlet Yemekleri,

• Yurt İçinde Ve Yurt Dışında Özel Holding Yönetim Kurulu Yemekleri,

• Yurt İçinde Ve Yurt Dışında Kurumsal Şirketlere Ziyafet, Protokol, Organizasyon hizmetleri.

• Restoran mutfağı yada otel mutfağında Mutfak Planlaması hakkında bilgi almak isteyenler,

• Endüstriyel mutfaklar'da Mutfak Üniteleri hakkında bilgi almak isteyenler,

• Mevcut olan Yada Yeni Restoran İşletmelerinde Aktivite & Banquet Menüleri, Örnek Restoran Menüleri, Menü Çeşitleri, Menü Planlaması, Seçenekli Menüler, Menü Analizi ve Menü Yönetimi Gibi Konularda Destek Almak İsteyenler...

*** Yukarıda belirtilmiş olan ve yazı içeriğindeki diğer etiketlenmiş konular ile ilgili alanlarda daha fazla bilgi ve gastronomi danışmanlığı alanında hizmet alanlarım içerisinde destek almak için iletişim bilgilerimden tarafım ile bağlantıya geçebilirsiniz. ***

Restaurant Consulting Menu Consulting Gastronomy Consulting Culinary Consulting How to Open a Restaurant Food and Beverage Consulting Concept Consulting